In het weekend van 10-12 november waren vertegenwoordigers van verschillende Europese eilandenregio’s op Terschelling. Met inwoners van de Waddeneilanden en van de vasteland hebben zij gesproken over wat er gedaan kan worden om ervoor te zorgen dat er voldoende geschikte en betaalbare woningen voor onze inwoners komen.
Wonen heel belangrijk onderwerp voor de FNP
Twee jaar geleden werd op het jaarlijkse EFA-congres een motie van de FNP aangenomen over wonen. Dat was een onderdeel van het Aanvalsplan Wonen van de partij. In het Aanvalsplan stond beschreven hoe de eilanden toen al voorrang gaven aan de eigen inwoners en aan werknemers die er een woning nodig hebben. Dat gegeven was de aanleiding om nu deze bijeenkomst op Terschelling te organiseren.
Statenlid Sita Land-Dotinga, woordvoerder wonen voor de FNP: ‘Voor de FNP is wonen een heel belangrijk thema. Wij vinden dat inwoners moeten kunnen wonen waar zij willen wonen en dat er voldoende goede en betaalbare woningen voor onze inwoners moeten zijn. Daarbij vinden wij dat in al onze dorpen naar aard, schaal en karakter moet kunnen worden gebouwd.’
De FNP wil geen nieuwe slaapdorpen zoals bij Leeuwarden, maar daar waar dat nodig is bijbouwen om onze mienskip leefbaar te houden. Dat heeft de FNP twee jaar geleden opgeschreven in het Aanvalsplan Wonen en inmiddels wordt dat in onze gemeenten uitgevoerd. De eilanden zijn daarbij een belangrijke inspiratiebron.
Gedurende de dag hebben de sprekers en de overige deelnemers intensief gesproken over het thema wonen op eilanden, en ook over wonen op het vasteland in regio’s die wat verder van de economische centra liggen.
De lokale aanpak
Spanningen doen zich op eilanden eerder voor dan op het vasteland, oplossingen dienen zich ook eerder aan. Burgemeester Caroline van de Pol van Terschelling trapte af: de mogelijkheid om er te wonen is essentieel voor de leefbaarheid op de eiland. Als vermogende tweede woningbezitters het onmogelijk maken voor permanente inwoners om op de eilanden te blijven wonen, komt de leefbaarheid in gevaar.
De Friese Gedeputeerde van Wonen, Sijbe Knol, wees op de rol van de provincie en de nationale overheid om met woondeals nieuwe woningbouw te stimuleren. Daarnaast wees hij op de gentrificatie die zichtbaar is overal in Europa waar vermogende toeristen de bestaande inwoners ‘verdrijven’. Deze gentrificatie vindt ook plaats in Sylt of Menorca.
Wethouders Theo Faber (Ameland) en Gea van Essen (Terschelling) toonden op welke wijze de eilandbesturen zelf maatregelen kunnen nemen. Door het ontwikkelen van nieuwe woningprojecten en door met slim beleid en regels voorrang te geven aan de eigen inwoners en aan nieuwe bewoners die de samenleving op de eilanden vitaal zullen houden in de toekomst: zorgpersoneel, politieagenten, de vrijwilligers van de brandweer en reddingsdienst. Het is essentieel dat zij op de eilanden kunnen blijven wonen. Daarbij zijn de beperkte ruimte en het leven direct naast een natuurgebied behoorlijke uitdagingen.
De vasteland-wethouders Chris van Hes (De Fryske Marren) en Bert Koonstra (Noardeast-Fryslân) hebben ons getoond waar zij tegenaan lopen in hun ambitie om huisvesting te bieden aan de inwoners van hun twee gemeenten met elk meer dan 50 kernen. Inwoners willen graag in hun dorp en gemeenschap blijven wonen, maar regelingen van de nationale overheid om dat te financieren gaan uit van grote aantallen. Barbara Steenberger (International Union of Tenants) gaf de suggestie om ook eens te kijken naar Europese fondsen, zoals het cohesiefonds of investeringen door de Europese Investeringsbank.
De Friese gemeenten en de Provincie Fryslân doen nu gezamenlijk een gebundelde aanvraag bij de nationale overheid en de kans is groot dat die gehonoreerd wordt. In Noardeast-Fryslân, waar tien jaar geleden werd gevreesd voor krimp en leegstand, groeit de bevolking en wordt intussen de belofte aan de kiezer ingelost. In de helft van de dorpen wordt gewerkt aan nieuwbouw naar aard, schaal en karakter.
Na de pauze was de Friese Waddengedeputeerde Matthijs de Vries aan de beurt. Net als eerdere sprekers sprak hij over het belang om de eilanden leefbaar te houden. Voorzieningen op de eilanden staan onder druk. Als de laatste school sluit of het laatste ouderencentrum heeft dat een enorme impact, veel meer dan op het vasteland, waar tien kilometer verderop vaak nog wel een alternatief beschikbaar is. Maar zonder school, zonder jonge ouders wordt het voor alle eilandbewoners lastig.
Deze uitdagingen worden nu opgepakt door de Regiodeal die anderhalve week daarvoor werd ondertekend door de provincie, de eilandgemeenten en de nationale overheid. Tot slot sprak Matthijs de Vries over enkele projecten waarin de provincie samen met de eilanden en andere regio’s in Europa samenwerkt.
Uitzoomen naar een academisch perspectief
Nadat de lokale en regionale beleidsmakers aan het woord waren geweest, was het daarna tijd voor het academische perspectief, gegeven door professor Sierdjan Koster (Rijksuniversiteit Groningen). Eén van de bevindingen van de professor economische geografie was dat ‘eilanden speciaal zijn, maar niet zó speciaal op alle gebieden.’
Hij verwees naar twee belangrijke modellen om naar de wereld te kijken. Het eerste model legt de nadruk op agglomeratie-effecten – toegankelijkheid is waar alles om draait. Vaak zal echter het centrum het meeste van nieuwe verbindingen profiteren, en negatieve bij-effecten zoals files en toenemende huizenprijzen spreiden zich uit naar voorheen perifere gebieden. Het tweede model legt de nadruk meer op de natuurlijke sterke punten van de plaats zelf, en gebruikt deze sterke punten voor een ontwikkeling die toegesneden is op de locatie zelf. De tweede aanpak wordt gebruikt door de provincie Fryslân, door een beleid dat de focus legt op Brede Welvaart.
Wat gebeurt er elders in Europa en wat kan de EU doen?
In vier verschillende werkgroepjes discussieerden de deelnemers over het thema wonen vanuit het perspectief van hun eigen situatie thuis. Voor de meeste eilandregio’s is toerisme de belangrijkste factor, en de mogelijk die te reguleren ten faveure van de lokale bevolking is van het grootste belang. Dat vergt echter ook Europese en nationale regelgeving die het de lokale overheid mogelijk maakt om hun eigen beleid toe te passen.
Na de lunch, werd er gesproken vanuit het Europese perspectief. De eerste spreker was het Corsicaanse Europarlementslid François Alfonsi. Eilanden hebben van nature bepaalde handicaps. Transport is lastiger, gezondheidszorg, het aanbod aan personeel en banen. Gemiddeld zijn de kosten 10% hoger op eilanden. En met de komst van toeristen gaan de prijzen van woningen omhoog, zodat veel eilandbewoners ze niet meer kunnen betalen. Daarom zijn specifieke maatregelen nodig, zodat inwoners op hun eiland kunnen blijven.
De EU kan specifiek beleid aannemen voor eilanden, en dat is waar François Alfonsi aan werkt binnen de Europese instellingen. In de komende periode wil hij Islands Pact afsluiten, net zoals er al een Urban Pact bestaat in de EU, die zich richt op de specifieke situatie van de grote steden.
Barbara Steenbergen (International Union of Tenants) wees erop dat eilanden altijd te maken hebben met een beperkte hoeveelheid grond en dat lokale overheden daar controle over moeten houden. Binnen de EU is ze betrokken bij de voorbereiding van verschillende wetgevingsvoorstellen die te maken hebben met huisvesting en wonen. Bijvoorbeeld bij de Short-term Rental Directive die poogt het verdwijnen van de voorraad betaalbare woningen en het oplopen van de prijzen tegen te gaan die worden gebruikt om ze aan toeristen te verhuren. Een andere ontwikkeling is dat Europese ministers nu inmiddels meer flexibiliteit willen om subsidies te kunnen geven voor sociale woningen, ook voor de middeninkomens waarvoor dit nu nog is verboden onder de EU regels. Barbara riep ook de lokale en regionale overheden op meer actie te ondernemen om eventueel zelf huisvesting te regelen, als commerciële projectontwikkelaars dat onvoldoende doe. Er is een wooncrisis, en die moet nu worden opgelost!
De laatste spreker van de dag was Anton Nilsson, vertegenwoordiger van de regering van de Åland Eilanden bij de Europese Unie. Hij vertelde over de specifieke situatie in de Åland Eilanden, waar men om huizen en land te kunnen kopen een speciale Åland-inwonersstatus moet hebben. Die status houdt de prijzen laag en het toerisme onder controle, maar vereiste wel een speciaal protocol toen Finland in 1995 toetrad tot de EU.
Het succesvolle EFA Islands’ Forum werd afgesloten met een diner met alle gasten op zaterdagavond in West-Terschelling. De volgende dag zijn de internationale gasten teruggereisd naar hun eilanden, verspreid over Europa.
Dit project is mogelijk gemaakt met steun van het Europees Parlement en Onafhankelijke Politiek Nederland (OPNL). De inhoud van het project is de verantwoordelijkheid van FNP en EFA, en het Europees Parlement kan niet verantwoordelijk worden gehouden voor het gebruik, op welke wijze dan ook, van de informatie die is gedeeld binnen het project.
